Nói đến Phú Thọ, người ta thường liên tưởng đến những rừng cọ, đồi chè bạt ngàn xanh ngát đã đi vào thơ ca một thời oanh liêt..! Nhưng có lẽ ít ai biết rằng, đến Phú Thọ không thể không thưởng thức những đặc sản ẩm thực truyền thống bao đời ông cha để lại…trong đó phải kể đến “Tương quê” Cao Xá thuộc huyện Lâm Thao.

Nằm cách trung tâm thành phố Việt Trì 8 km, làng Cao Xá ( nay là xã Cao Xá ) vẫn còn lưu giữ được nghề làm tương nổi tiếng, tương ở đây có vị ngọt thanh và mùi thơm rất đặc trưng của miền trung du nắng gió. Tương cũng đã đi vào thơ ca thật ngọt ngào, nhất là đối với những ai từng sinh ra và lớn lên ở những miền quê yêu dấu. Trở về Phú Thọ lần này, tôi được anh cán bộ huyện Lâm Thao nhiệt tình đưa đến thăm một cơ sở sản xuất tương nổi tiếng nhất huyện, đó là gia đình ông Nguyễn Lương Tông và bà Cao Thị Lai ở xã Cao Xá. Ông bà được các Cụ truyền lại cho bí quyết gia truyền làm tương đặc biệt này.

Để có được tương ngon, trước hết phải chọn nguyên liệu gạo và đỗ thật kỹ càng. Gạo phải chọn gạo nếp thơm hay còn gọi là nếp cái hoa vàng, gạo được làm sạch, cho vào bể ngâm đến khi gạo ngậm đủ nước, vớt ra xóc, đãi thật sạch và để cho gạo ráo nước xe khô, sẽ cho vào đồ xôi, khi xôi chín tới, dỡ ra chuyển vào phòng tạo mốc, tãi xôi đều lên các chiếc nia, rồi đưa lên các dàn để ủ, đến khi mốc đã chuyển màu vàng hoa cải sẽ cho vào những chiếc chum ngoài sân để trộn nước đỗ. Về đỗ tương, phải chọn các hạt đều, chắc mẩy, rang chín tới, đem xay sao cho kích thước mảng vỡ vừa phải, sau đó dùng nước mưa đun xôi để nguội, tốt nhất là có được nước giếng để pha thêm ít muối trộn đều với bột đỗ, đổ vào các chum, để phơi nắng khoảng một tháng đến khi tương ngả màu vàng hoặc màu đỏ cánh gián là được. Lúc này cái tương lắng xuống dưới, còn trên là nước tương vàng ươm.

Nước tương có thể dùng để chấm các món ăn như rau luộc, đậu phộng luộc, đặc biệt dùng để kho cá rất ngon..!

Một số hình ảnh các giai đoạn làm tương: