Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương bắt nguồn từ thời đại các Vua Hùng – vị vua Tổ của người Việt, người có công sáng lập nước Văn Lang và mở ra thời đại Hùng Vương trong lịch sử Việt Nam, với niềm tin cả dân tộc có cùng chung giống nòi “con Rồng cháu Tiên”, cùng chung một nguồn cội; là đạo lý truyền thống trong đời sống tinh thần của cộng đồng dân tộc Việt Nam:“Uống nước nhớ nguồn”, “Con người có tổ, có tông”.
Để ghi nhớ công lao to lớn của các Vua Hùng, nhân dân đã lập đền thờ trên núi Nghĩa Lĩnh (còn gọi núi Hy Cương, núi Hùng, Hùng Sơn) thuộc thôn Cổ Tích, xã Hy Cương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ và ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm được đặt lệ làm ngày giỗ Tổ. Từ trung tâm thờ tự đầu tiên này, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương dần lan tỏa, có sức sống lâu bền từ đời này qua đời khác, từ đồng bằng lên miền núi, từ Bắc vào Nam, từ trong nước ra nước ngoài.
Thờ cúng Vua Hùng mang một ý nghĩa thiêng liêng cao cả hướng về cội nguồn, tri ân người có công tạo lập non sông đất nước, xây dựng cuộc sống ngày nay trong mỗi người dân và để cầu mong tổ tiên phù hộ cho cuộc sống của con cháu; biểu tượng quốc gia, kết nối giữa quá khứ và hiện tại, sự kết nối cộng đồng hình thành nên tính đại diện sâu sắc, tinh thần đại đoàn kết dân tộc và gắn kết cộng đồng.
Với những giá trị độc đáo và riêng biệt, ngày 06/12/2012, tại Paris (Pháp), UNESCO đã chính thức công nhận Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là di sản đầu tiên của Việt Nam được vinh danh ở loại hình tín ngưỡng; cũng là lần đầu tiên UNESCO công nhận tín ngưỡng thờ Tổ là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Phạm vi công nhận của di sản gồm: Trung tâm thờ cúng Hùng Vương là Đền Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh, thành phố Việt Trì và các huyện: Phù Ninh, Cẩm Khê, Thanh Sơn, Đoan Hùng, Tam Nông, Yên Lập, Hạ Hòa, Lâm Thao, Thanh Thủy, Thanh Ba, Tân Sơn, thị xã Phú Thọ, thành phố Việt Trì – tỉnh Phú Thọ.
Việc thực hành tín ngưỡng này lan tỏa đến hầu khắp các tỉnh Bắc Bộ, Trung Bộ và Nam Bộ của Việt Nam với 1.417 di tích thờ Hùng Vương và các nhân vật thời Hùng Vương trên cả nước. Người Việt Nam ở nước ngoài cũng lập đền thờ vọng Thánh Tổ Hùng Vương.
Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương mà tâm điểm là lễ hội đền Hùng đã trở thành một sản phẩm du lịch đặc trưng để du lịch Phú Thọ đưa vào khai thác phục vụ du khách mỗi khi hành hương về đất Tổ cội nguồn.
