Cứ mỗi độ xuân về, vào ngày 11 và 12 tháng Giêng hàng năm du khách thập phương nô nức đổ về phường Trám, xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ tham gia lễ hội Trò Trám hay còn gọi là lễ hội “Linh tinh tình phộc”. Lễ hội Trò Trám là biểu hiện tín ngưỡng phồn thực của cư dân nông nghiệp lúa nước cầu mong cho mùa màng tốt tươi, vạn vật sinh sôi nảy nở. Lễ hội “Linh tinh tình phộc” kéo dài một ngày và một đêm, bắt đầu từ tối 11 và kết thúc vào chiều ngày 12 tháng Giêng hàng năm.
Diễn xướng “Tứ dân chi nghiệp”trong lễ hội Trò Trám
Ngôi Miếu cổ, nơi diễn ra lễ hội Trò Trám là miếu Trò, ngôi miếu nhỏ chừng 10m2, nhìn bề ngoài miếu Trò không khác là mấy so với những ngôi miếu ở vùng nông thôn Việt Nam, nhưng Miếu Trò đóng cửa quanh năm, chỉ mở cửa đúng vào đêm 11, rạng sáng ngày 12 tháng Giêng. Trong miếu thờ linh vật (dân gian gọi là Nõ – Nường, sinh thực khí nam nữ) của tín ngưỡng phồn thực – tín ngưỡng khởi nguyên và sơ khai của các tộc người trên trái đất, trong đó có dân tộc Việt. Linh vật được thờ tại ngôi miếu Trò cất giữ cẩn thận trên khám thờ và chỉ lấy ra một lần duy nhất vào đêm 11 tháng Giêng hàng năm và chỉ cụ từ và đôi nam nữ được chọn mới được phép sờ tay vào linh vật.
Du khách thập phương đến lễ hội sẽ được chứng kiến sự linh thiêng huyền bí của phần lễ, sự vui nhộn độc đáo của phần hội. Đây thuộc dòng lễ hội tục hèm, mang đậm bản sắc văn hoá của người Việt cổ.
Tâm điểm của lễ hội Trò Trám là lễ mật diễn ra đúng 0 giờ đêm 11 rạng ngày 12 tháng Giêng, thời gian giao hòa giữa trời và đất, ngày cũ qua và ngày mới bắt đầu. Sau khi các bậc cao niên làm lễ tế miếu, đèn, nến trong và ngoài miếu đều tắt, cụ chủ tế hô “linh tinh tình phộc”, hai nhân vật chính: Nam cởi trần, đóng khố cầm nõ – tượng trưng cho sinh thực khí nam; nữ mặc váy, đeo yếm đào cầm nường – tượng trưng cho sinh thực khí nữ làm các thao tác tượng trưng hoạt động tính giao. Ba lần đâm trúng – mùa màng tươi tốt, bội thu; hai lần – được mùa; một lần là làm ăn kém… Trong đêm tối, chủ tế nghe “cạch” đủ ba tiếng đèn sáng lại. Phút ấy gọi là phút “thiêng”, “dập” chiêng trống để mừng và kính cáo với thần linh, thiên địa biết “lễ mật” đã thành công.
Thực hiện nghi lễ mật “Linh tinh tình phộc” – Ảnh sưu tầm
Sau lễ Mật, sáng ngày 12 tháng Giêng là lễ “Rước lúa thần” cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Những bông lúa thu hoạch từ vụ trước thờ trong miếu được lấy ra và rước đến đền Xa Lộc thờ vị tướng Phùng Lân Hổ thời Trần, rồi tiếp tục được rước chung quanh làng. Trong khi rước lúa trên đường làng, các trò diễn vẫn tiếp tục thực hiện tại miếu Trò để tạo không khí lễ hội. Lễ cúng thập bái thực hiện cuối cùng tại miếu Trò để kết thúc lễ hội.
Phần sau cùng của Trò Trám là hội trình nghề “tứ dân chi nghiệp” (sĩ, nông, công, thương) hay còn gọi là trò “Bách nghệ khôi hài”. Nói là “tứ dân” nhưng thực ra có rất nhiều nghề. Họ diễn trò tại sân miếu rồi kéo ra các đường làng. Ở Trò Trám không có những trò đề cao tài trí, đề cao tinh thần thượng võ… mà chỉ có những trò (và những lời ca) vui nhộn, thậm chí rất tục, mang tính hài hước, mua vui, rất gần với sinh hoạt đời thường (bởi vậy những trò này còn được gọi là trò “nhây nhả”). Truyền thuyết cho rằng “tứ dân chi nghiệp” xuất hiện từ lâu nhằm tiến cúng tổ Hùng Vương và thần Tản Viên đã có công lao dạy cho dân Lạc Việt các nghề nông và thủ công từ thuở dựng nước. Để tỏ lòng biết ơn, hằng năm, dân mở hội trình với thần linh các nghề nghiệp của làng, cầu mong được phù hộ.
Lễ hội “Linh tinh tình phộc” chứa đựng nhiều nét văn hóa độc đáo của cư dân người Việt Cổ thể hiện sự tôn vinh sức sống của con người, những nét văn hóa đó đã và đang thu hút đông đảo du khách đến tham dự.
Nguyễn Nhàn – Trung tâm TTXT Du lịch
